10 jaar om de zorg in Malawi op eigen benen te krijgen

Nyasulu’s betrokkenheid bij de zorg begon tijdens zijn studietijd, toen hij vrienden verloor aan hiv. Die ervaring bracht hem ertoe zich te richten op preventie, behandeling en gezondheidsprogramma’s in de gemeenschap. De vooruitgang die sindsdien is geboekt, is groot: het aantal mensen met hiv is gehalveerd, van 16 naar 8 procent, en meer dan 95 procent van de mensen die met hiv leven, krijgt inmiddels een behandeling. Ook de moedersterfte is fors gedaald: van 675 naar 381 sterfgevallen per 100.000 levendgeborenen. “Ik ben trots op wat we in 20 jaar hebben bereikt,” zegt hij, “maar het werk is nog niet klaar”.

Een financiële schok met grote gevolgen

De gezondheidszorg in Malawi is al decennialang afhankelijk van buitenlandse financiering. De overheid betaalt ongeveer de helft van het zorgbudget; donoren vulden de rest aan. Dat systeem kraakt nu in zijn voegen. Begin dit jaar werden grote donorprogramma’s plotseling stopgezet, zonder overgangsperiode. Andere financiers trokken zich eveneens terug. Daardoor moesten geplande activiteiten worden stilgelegd en probeert men met beperkte middelen de meest essentiële zorg overeind te houden.

Nyasulu vreest dat eerdere successen teniet worden gedaan, vooral op het gebied van hiv en moederzorg. “Als we nu geen steun krijgen,” waarschuwt hij, “zal alles wat we hebben opgebouwd weer verdwijnen.”

Kwetsbare zorgsystemen storten niet van de ene dag op de andere in; ze eroderen langzaam. Medewerkers vertrekken, voorlichting stopt, tekorten nemen toe en het aantal vermijdbare sterfgevallen stijgt weer.

Zorg dichter bij huis

Het beleid van Malawi is erop gericht dat iedere inwoner binnen 8 kilometer een zorgvoorziening kan bereiken. In werkelijkheid moeten sommige dorpen 30 tot 35 kilometer reizen naar de dichtstbijzijnde kliniek. Voor een zwangere vrouw of iemand met hoge bloeddruk kan die afstand het verschil betekenen tussen leven en dood. Amref brengt zorg dichter bij de mensen zelf. Mobiele klinieken reizen naar afgelegen gebieden voor zwangerschapscontroles, bloeddruk- en bloedsuikermetingen, groeicontroles bij kinderen en basisbehandelingen. Vroeg ingrijpen voorkomt ernstige noodsituaties later.

Schoon water is ook zorg 

Veel van de gemeenschappen die Amref bereikt, kampen met een gebrek aan schoon water en sanitaire voorzieningen. Scholen en klinieken draaien soms zonder stromend water, waardoor vrouwen en meisjes ver moeten lopen en gezinnen blootstaan aan infectieziekten. Amref boort daarom waterputten bij gezondheidscentra, scholen en dorpen, zodat schoon water binnen handbereik is. Dat is geen extraatje, benadrukt Nyasulu, maar essentieel gezondheidswerk. Schoon water vermindert infecties, verlaagt moeder- en kindersterfte en beschermt patiënten en zorgverleners.

De kracht van de gemeenschap

Samen met de overheid van Malawi ontwikkelde Amref een eenjarige opleiding tot gemeenschapsgezondheidswerker, erkend door de Medical Council of Malawi. Met dat certificaat kunnen afgestudeerden een vast pakket aan basiszorg bieden en tijdig doorverwijzen naar klinieken. Tot nu toe zijn 500 mensen opgeleid, maar er zijn er 15.000 nodig. Om sneller te kunnen opschalen, gebruikt Amref een blended learning-model: de meeste modules online, aangevuld met korte praktijkblokken. Zo blijven studenten in hun dorpen actief terwijl ze leren, wat het tempo én de impact van de opleiding vergroot.

Het doel is helder: meer zorg dicht bij huis, zodat artsen en ziekenhuizen zich kunnen richten op complexere zorg.

De volgende tien jaar: een plan voor zelfstandigheid

Volgens Nyasulu heeft Malawi 10 jaar nodig om een veerkrachtig, zelfredzaam zorgsysteem op te bouwen. Dat betekent: nieuwe zorgposten in onderbediende gebieden, een groter netwerk van goed opgeleide gemeenschapswerkers, moderne blended opleidingen en meer zeggenschap over middelen op lokaal niveau. Financiering speelt daarbij een sleutelrol. Nyasulu pleit voor een praktische mix van publieke middelen en eerlijke bijdragen van wie dat kan betalen, binnen een eenvoudige en transparante verzekeringsstructuur die de armsten beschermt. Donoren kunnen op hun beurt rechtstreeks investeren in zorginstellingen of in duidelijk afgebakende pakketten van basiszorg, met volledige openheid over resultaten. “Het gaat niet om privatiseren,” zegt hij, “maar om stabiliseren: zorgen dat geldstromen voorspelbaar zijn, basiszorg blijft draaien en zorgverleners hun werk kunnen doen.” 

Wat partners kunnen betekenen

De samenwerking tussen VvAA en Amref heeft de afgelopen jaren al veel opgeleverd. Zo werden opleidingen voor verpleegkundigen en verloskundigen gefinancierd en kregen gemeenschapswerkers steun tijdens de coronapandemie. Volgens Nyasulu is die steun elke dag zichtbaar: in veilige bevallingen, betere voorlichting en snellere toegang tot zorg.

Voor de toekomst ziet hij 3 manieren waarop partners als VvAA kunnen bijdragen:

• Samen plannen maken. Middelen inzetten om overheid, maatschappelijke organisaties, de private sector en experts te verbinden rond een concreet 10-jarenplan, met duidelijke rollen, financiering en verantwoording.
• Opleiding opschalen. Investeren in het blended learning-model om 15.000 gezondheidswerkers op te leiden, inclusief voldoende materialen en begeleiding.
• Kennis delen over zorgverzekeringen. Expertise inbrengen over eerlijke bijdragen, bescherming van de armsten en een eenvoudig, controleerbaar systeem dat publieke zorginstellingen ondersteunt. 

Hoopvol realisme

Nyasulu’s boodschap is tegelijk nuchter en hoopvol. De vooruitgang van de afgelopen 20 jaar is onmiskenbaar, maar ook broos. De komende 10 jaar zullen bepalen of Malawi zijn gezondheidswinst weet te behouden of verliest aan omstandigheden buiten zijn macht. “Het gaat niet alleen om het voortzetten van programma’s,” zegt hij. “Het gaat om mensen, om hun gezondheid en hun toekomst.”

Met een zorgvuldige aanpak, transparantie en samenwerking, gelooft Nyasulu, is blijvende verandering binnen handbereik. “We kunnen dit,” zegt hij. “Als we plannen, verantwoordelijkheid nemen en samen blijven lopen.” 10 jaar, besluit hij, is genoeg om te bewijzen dat duurzame verandering in de zorg mogelijk is, zolang de wereld vertrouwen houdt en blijft meedoen.