'Zelfs de gedáchte aan een tuchtklacht kan al voor stress zorgen.’

‘De kans dat zorgprofessionals in hun carrière een tuchtklacht krijgen, is getalsmatig, zeker bekeken naar het aantal patiënt-/cliënt contacten, niet groot,’ vertelt Daniels. ‘Maar áls het gebeurt, kan het heel ingrijpend zijn. Vaak voelen zorgprofessionals zich overvallen en zitten ze vol vragen en onzekerheden. Ook als een klacht ongegrond blijkt. Sterker nog, zelfs de gedáchte aan een tuchtklacht kan al voor stress zorgen.’

Kleine kans, grote impact

‘Jaarlijks worden er ongeveer 1.100 klachten ingediend bij de regionale tuchtcolleges voor de gezondheidszorg. Het merendeel daarvan wordt weliswaar niet-ontvankelijk of ongegrond verklaard, maar het proces zelf blijft belastend (zie kader). De maandenlange onzekerheid tot aan de uitspraak laat soms diepe, emotionele sporen na. Daarbij kan een gegrond verklaarde tuchtklacht soms leiden tot defensieve geneeskunde, omdat de betreffende medicus in het vervolg toch maar de medicatie waar een patiënt op aandringt gaat voorschrijven of de verwijzing naar de medisch specialist – hoewel niet echt noodzakelijk – toch maar verstrekt.’

Jurist en coach

Daniels kent het medisch tucht- en medisch strafrecht van binnen en buiten. Na een periode bij VvAA Rechtsbijstand en een functie als secretaris van de Raad van Bestuur van het Isala ziekenhuis in Zwolle, keerde hij eind 2009 als jurist terug bij VvAA. Sinds begin 2012 richt hij zich als advocaat op het gezondheidsrecht, medisch strafrecht en veterinair tuchtrecht.

‘In dit vakgebied ben je niet alleen juridisch bezig,’ legt hij uit. ‘Je begeleidt cliënten ook mentaal. Wat kunnen ze verwachten in het proces, hoe verloopt de procedure en wat betekent een oordeel van een tuchtcollege? Ik bereid zorgprofessionals daarop voor, zodat ze niet alleen juridisch maar ook emotioneel sterker staan.’

Een intensief traject

Het traject rondom een tuchtzaak is intensief voor zorgprofessionals. Het begint vaak met een patiënt of nabestaande die onvrede ervaart. Als ervoor wordt gekozen een formele tuchtklacht in te dienen, wordt gekeken of de klager ontvangen kan worden in zijn of haar klacht. Dat wil zeggen dat de klacht en degene die klaagt moet voldoen aan de eisen die de wet- en regelgeving eraan stellen. Als dat inderdaad zo is, dan gaan de deels juridische radertjes van de tuchtprocedure lopen: eerst de schriftelijke ronde, waarin de zorgprofessional schriftelijk mag reageren op de klacht. Daarna kan een mondeling vooronderzoek volgen, waarbij de patiënt of nabestaande en de zorgprofessional worden uitgenodigd. Als de tuchtklacht dan niet wordt ingetrokken door de klager en (de voorzitter van) het tuchtcollege besluit dat er geen schriftelijk oordeel op basis van de stukken kan worden gegeven, dan volgt er een openbare zitting (waar ook publiek bij aanwezig mag zijn). Die zitting vindt doorgaans plaats in de rechtbank, en dat is best een indrukwekkende omgeving als je daar niet vaak bent. Detectiepoortjes, bodes en parketwachten. Die setting maakt indruk.’

 ‘Tijdens de zitting word je als zorgprofessional stevig ondervraagd door een aantal juristen en medici. Uiteindelijk volgt de uitspraak – van ongegrond tot waarschuwing, berisping, (voorwaardelijke) schorsing of zelfs doorhaling. Gemiddeld duurt het proces van klacht tot uitspraak zo’n acht maanden. In die periode moeten zorgprofessionals tijd vrijmaken voor zittingen, wat gepaard gaat met kosten die niet verhaald kunnen worden (omdat verantwoording afleggen voor het tuchtcollege onderdeel uitmaakt van de beroepsuitoefening als zorgprofessional) , en kunnen omgaan met soms kritische vragen vanuit het tuchtcollege. Voor cliënten voelt het als een eindeloos proces soms. Elke brief, elke oproep voor een zitting is een moment van spanning. Die onzekerheid vreet energie.’

Reflectie maakt verschil

Een vraag die Daniels vaak krijgt is: ‘Mag ik toegeven dat ik het fout heb gedaan?’ Zijn antwoord is duidelijk. ‘Het tuchtcollege kijkt niet alleen naar de feiten, maar ook naar zelfreflectie. Het gaat erom of iemand inzicht heeft in zijn handelen en als er verkeerd is gehandeld dat ook erkent (een gemaakte fout mag je toegeven) en verbetermaatregelen neemt om herhaling te voorkomen. Het tuchtcollege wil graag zien dat je reflecteert op je handelen. Zelfinzicht en herhaling voorkomen in het belang van de kwaliteit van de gezondheidszorg, daar gaat het voor het tuchtcollege in belangrijke mate om. De mate van zelfreflectie kan gevolg hebben voor de hoogte van de tuchtrechtelijke maatregel die een tuchtcollege oplegt.’

Onderzoek evaluatie medisch tuchtrecht

Het medisch tuchtrecht wordt zelf ook regelmatig onder de loep genomen. Momenteel wordt door het ministerie van VWS het tuchtrecht en de impact ervan geëvalueerd. ‘Namens Legal heb ik mijn suggesties en mijn ervaringen alsook die van mijn collega's tijdens een interview gedeeld met het onderzoeksbureau. In het kader van de evaluatie van het medisch tuchtrecht heb ik als suggesties onder meer opgeworpen om een medisch lid van het tuchtcollege naast de secretaris-jurist aanwezig te laten zijn bij het mondeling vooronderzoek. Ook heb ik ervoor gepleit dat er een verplichting komt voor de klager om voorafgaand contact op te nemen met degene tegen wie de klager de tuchtklacht in wil gaan dienen, tenzij dat niet van de klager gevraagd kan worden. Dit zodat de tuchtklacht niet als een volslagen verrassing komt voor de beklaagde zorgprofessional. Tevens heb ik aangegeven dat er wat mij betreft meer gebruik gemaakt mag worden van de voorzittersbeslissing en van de mogelijkheid voor het tuchtcollege om de klacht gegrond te verklaren, maar af te zien van het opleggen van een tuchtrechtelijke maatregel, bijvoorbeeld omdat de gemaakte misstap of fout niet van voldoende gewicht is dat er een maatregel opgelegd moet worden. Tot slot heb ik aandacht gevraagd voor de impact die een tuchtklacht heeft op de beklaagde en daarom onder meer aandacht gevraagd voor de setting waarin de zitting plaatsvindt.’

Toetsingscollege in plaats van tuchtcollege

Het tuchtrecht speelt een belangrijke rol in de kwaliteitsbewaking van de gezondheidszorg, maar er blijft ruimte voor verbetering. Een van de pijnpunten die Daniels signaleert is de lange vervaltermijn van de mogelijkheid om een tuchtklacht in te dienen. ‘Nu kan er tot tien jaar na een gebeurtenis waar een patiënt ontevreden over is een klacht worden ingediend. Dat betekent dat een medicus zelfs na pensionering nog een tuchtklacht kan krijgen, die dan ook gewoon behandeld wordt door het tuchtcollege. Dat legt een zware last op zorgprofessionals. Ik zou een kortere termijn van vijf jaar (daarbij aansluitend bij het aansprakelijkheidsrecht) passender vinden.’

Ook pleit hij voor meer aandacht voor de toon en begeleiding binnen het proces. ‘Het mag minder punitief en meer lerend. Het doel zou moeten zijn om herhaling te voorkomen en kwaliteit te bevorderen, niet om iemand te “straffen”. Welke benaming iets heeft, kan daarin van belang zijn. Als het bijvoorbeeld geen tuchtcollege zou heten, maar toetsingscollege, kan dat mijns inziens ook al een verschil maken.’

De weg naar VvAA

Veel cliënten vinden hun weg naar Daniels en collega-advocaten bij VvAA via mond-tot-mondreclame of cursussen die zij geven. Ook verwijzen beroepsorganisaties regelmatig door. ‘Wat cliënten waarderen bij ons, is dat VvAA niet alleen de regels kent, maar ook de praktijk van de zorg. We begrijpen hoe de werkdruk is, wat de verhoudingen zijn in een behandelrelatie, hoe het is om te werken en welke regels gelden binnen ketenzorg en hoe zwaar een (tucht)klacht kan binnenkomen. Die combinatie van juridische kennis en kennis van de zorg maakt het verschil.’