Regelgeving duur­zaam­heid: wake-up call voor zorg­organisaties

Klimaatverandering en mensenrechten

Duurzaamheid en een gezonde leefomgeving krijgen een steeds belangrijkere plek in de zorg en in de samenleving. Het nieuws wordt gedomineerd door kwesties rond Chemours, Tata Steel en procedures die worden gevoerd tegen Shell, KLM en ING. Een recente uitspraak van het Europese Hof van de Rechten van de Mens laat zien dat klimaatverandering kan worden aangemerkt als een zaak op het gebied van mensenrechten.

Onder het begrip duurzaamheid vallen ook aspecten als milieu, maatschappij en bestuur - ook wel aangeduid als de ESG (Environmental, Social, Governance). Ondernemingen en instellingen moeten hier met hun bedrijfsvoering rekening mee houden.

Veranderende wet- en regelgeving

Naast de vele rechtspraak op het gebied van duurzaamheid is ook de wet- en regelgeving rond duurzaamheid volop in beweging. De Klimaatwet en het Klimaatplan hebben hun intrede gedaan. Duurzaamheid heeft een grondslag in het Integraal Zorgakkoord. In de Omgevingswet die per 1 januari 2024 in werking is getreden, vervult de fysieke leefomgeving een centrale rol als toetsingskader. Dossiers op het gebied van stikstof, PFAS, waterkwaliteit en wonen houden het land in hun greep. Enkele voorbeelden:

1. PFAS in medische producten

   Minister voor Medische Zorg Pia Dijkstra heeft op 15 april 2024 de Tweede Kamer geïnformeerd over een stappenplan om PFAS in medische producten versneld uit te faseren. Een oplossing blijkt complex. Alternatieven zijn er niet altijd, en PFAS-vrije producten kunnen soms alleen met behulp van PFAS geproduceerd worden. Vervanging vraagt bovendien een internationale aanpak, omdat de markt voor medische producten sterk internationaal van karakter is.

2. Green Deal 3.0

   Met de Nederlandse Green Deal ‘Samen werken aan duurzame zorg’ (Green Deal 3.0) zet een groot aantal partijen zich in om de zorgsector versneld te verduurzamen. Dit is van belang omdat de zorg minstens 7% van de CO2-uitstoot veroorzaakt en in de zorgsector veel afval wordt geproduceerd. Hierbij zet men onder meer in op terugbrengen van milieubelasting door medicatie, verminderen van het primair grondstoffengebruik en vergroten van kennis en bewustwording rond duurzaamheid in het zorgonderwijs.

3. Toezicht

   Ook in toezicht op de zorg speelt duurzaamheid een steeds grotere rol. In het nieuwe Meerjarenbeleidsplan 2024 -2027 ‘Toezicht op de zorg van nu en in de toekomst’ van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) staat dat menselijk, samen en duurzaam de waarden zijn die IGJ hanteert bij haar toezicht.

4. Europese regelgeving

   De Europese regelgeving rond verplichte verslaglegging over duurzaamheidsrapportages op milieufactoren, sociale factoren en governance factoren gaat (indirect) snel meer gevolgen hebben voor zorgorganisaties. Een zorgondernemer heeft niet alleen financiële verantwoording af te leggen. Hij moet zich ook bewust zijn van het belang om op duurzaamheid verantwoording af te leggen en transparant te zijn. En aangeven hoe dit onderdeel is van zijn bedrijfsstrategie. Bovendien zullen de duurzaamheidsaspecten bij zorginkoop en zorgcontractering een steeds belangrijkere rol gaan spelen.

5. CSRD-richtlijn

   Vanaf 2024 moeten steeds meer ondernemingen in de EU rapporteren over hun duurzaamheid. De Europese richtlijn Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) verplicht dit en geeft hiervoor criteria. Zo communiceren organisaties transparant over hun inspanningen op duurzaamheid. Dat draagt bij aan een positieve reputatie en maatschappelijke verantwoordelijkheid. Deze CSRD-richtlijn zal op termijn ook steeds meer gevolgen gaan hebben voor ondernemingen en instelling in de zorg.

6. Gezondheid en bekostiging zorg

   Steeds vaker wordt gericht actie gevoerd en geprocedeerd op handhaving van randvoorwaarden voor een goede gezondheid. Bijvoorbeeld op thema’s als prijs en beschikbaarheid van medicijnen en de wachtlijsten in de GGZ. Door 22 samenwerkende gezondheidsfondsen (SGF) is recent met een manifest gewaarschuwd voor de komst van een gezondheidsramp in Nederland. Deze fondsen pleiten daarom voor een snelle gezondheidstransitie gericht op een langer en gezonder leven, waarbij meer nadruk ligt op preventie. Staatssecretaris Van Ooijen van VWS erkent dat het Nationaal Preventieakkoord nog niet op alle punten het gewenste resultaat heeft opgeleverd. Op het gebied van alcoholgebruik en overgewicht is onvoldoende resultaat geboekt. 

Nieuwste ontwikkelingen

Recent is een wetsvoorstel ingediend om ‘ecocide’ strafbaar te stellen. In principe zijn strafbaarstellingen gericht op gevaar voor de openbare gezondheid of levensgevaar voor andere personen. In dit nieuwe wetsvoorstel wordt met de strafbaarstelling het milieu zélf het beschermde rechtsgoed. Ook komt de toepassing van het milieustrafrecht los te staan van het bestuursrecht. Vervolging kan plaatsvinden zonder dat bestuurlijke geboden of verboden zijn overtreden.

Tips voor zorgorganisaties

Wat zijn de betekenis en gevolgen van de recente rechtspraak en wetgeving rond duurzaamheid voor u en uw zorgorganisatie? Hierover sprak mr. Timo van Oosterhout, advocaat gezondheidsrecht bij VvAA Legal, op het Zorgvisiecongres ‘Duurzame en circulaire zorg’ op 12 juni 2024. Hij maakte daar de vertaalslag naar praktische tips waarmee u zo goed mogelijk kunt inspelen op deze nieuwe ontwikkelingen.

5 vuistregels van Autoriteit Consument & Markt

Om claims op het gebied van duurzaamheid (greenwashing) te voorkomen, heeft de Autoriteit Consument & Markt een vijftal handige vuistregels opgesteld.

1. Gebruik juiste, duidelijke specifieke en volledige duurzaamheidsclaims;
2. Onderbouw uw duurzaamheidsclaims met feiten en houd ze actueel;
3. Maak eerlijke vergelijkingen met andere producten of concurrenten;
4. Beschrijf toekomstige duurzaamheidsambities concreet en meetbaar;
5. Zorg dat visuele claims en keurmerken behulpzaam zijn voor consumenten en niet verwarrend.

Tips van VvAA Legal

Om als onderneming of instelling en als verantwoordelijk bestuur zo goed mogelijk te kunnen anticiperen op de gevolgen van de CRSD-richtlijn en de duurzaamheidsontwikkelingen, geven we de volgende tips mee.

1. Stel een kernteam binnen de organisatie op, in een brede samenstelling en met aansluiting van bestuur.
2. Inventariseer de stakeholders van de onderneming en zorg dat de onderbouwing op orde is.
3. Ook al is de CSRD niet rechtstreeks van toepassing, je kunt als stakeholder worden aangesproken. Wees voorbereid.
4. Zorg voor een regelmatige evaluatie van de uitgangspunten en kijk naar de toekomst.
5. Zie de CSRD ook als een kans om onderscheidend te zijn en de aantrekkelijkheid en waarde van de organisatie te verhogen.
6. Wees bedacht op collectieve acties en trends in aansprakelijkheidsrecht en bestuurdersaansprakelijkheid.
7. Wees zorgvuldig in de reclame-uitingen, verslaglegging, productontwikkelingen en online communicatie.
8. Duurzaamheid en klimaatrisico’s zullen impact hebben op normen voor goed ondernemingsbestuur en maatschappelijke zorgvuldigheid.
9. Zorg voor een goede inventarisatie van CSRD-kennis die aanwezig is binnen de organisatie.
10. Zorg voor een goede ICT-ondersteuning, vastlegging en opslag.
11. Kijk naar goede voorbeelden.

Conclusie

Het belang van duurzaamheid zal steeds verder toenemen. Mensenrechten gaan een grotere rol spelen en meer collectieve acties gaan volgen. Duurzaamheid is niet meer weg te denken in bedrijfsvoering en strategie. De komende wet- en regelgeving, recente rechtspraak en collectieve acties op het gebied van duurzaamheid hebben gevolgen voor het aansprakelijkheidsrecht en voor bestuurders van ondernemingen, ook in de zorg. Maar het biedt ook kansen om als onderneming of instelling onderscheidend te zijn. Anticiperen op de ontwikkelingen is daarom cruciaal.