Grensoverschrijdend gedrag: 'Angst voor beschuldigingen groeit'

Wat is grensoverschrijdend gedrag?  

“Grensoverschrijdend gedrag kan fysiek, emotioneel, seksueel of financieel van aard zijn,” legt Slabbers uit. “Het gaat om gedragingen waarbij de grenzen van een ander worden overschreden, zonder dat diegene daarmee heeft ingestemd. Dit kan subtiel zijn, zoals een onnodige aanraking of een ongepast app-bericht, maar ook explicieter, zoals intimidatie of agressie. Seksueel grensoverschrijdend gedrag is hier een vorm van, maar het begrip is breder. Op de werkvloer kan het bijvoorbeeld gaan om pesterijen, discriminatie of verbaal geweld. Gedrag dat simpelweg niet past binnen professionele omgangsvormen.” 

De grijze gebieden

"Je hebt 2 soorten grijs: de ene ziet op ‘wat is er nu echt gebeurd?’, de andere op de norm. Wat als een zorgprofessional een fout maakt zonder kwade bedoelingen? Bijvoorbeeld een seksueel getinte app die per ongeluk naar de verkeerde persoon wordt gestuurd. Is dat grensoverschrijdend? En wie bepaalt dat?" 

"Normen zijn niet altijd duidelijk. Beroepscodes en interne gedragsregels kunnen houvast bieden, maar niet alle situaties passen in een strak kader. Als de norm niet helder is, hoe kun je iemand dan een tuchtrechtelijk of arbeidsrechtelijk verwijt maken? Het is een vraag die in mijn werk regelmatig terugkomt." 

Waarom is het thema grensoverschrijdend gedrag juist nu zo actueel?

"Het wordt steeds gebruikelijker om elkaar aan te spreken op grensoverschrijdend gedrag en dat is een goede ontwikkeling. Maar het brengt ook risico’s met zich mee. Bijvoorbeeld dat de persoon die zich als slachtoffer presenteert, automatisch geloofd wordt. Of dat een zorginstelling snel sancties gaat opleggen om imagoschade te voorkomen. Daar ben ik geen voorstander van. Dat kan namelijk betekenen dat onschuldigen onterecht worden bestraft.”  
 
“Ik merk daardoor dat zorgprofessionals steeds vaker angst voelen om beschuldigd te worden, bijvoorbeeld bij lichamelijk onderzoek. Sommige kiezen er zelfs voor om een collega als getuige erbij te hebben, puur om zichzelf te beschermen. Maar dat heeft een prijs: de werkdruk neemt toe en de vertrouwensrelatie met de patiënt kan eronder lijden. Handelen uit angst is nooit een goede basis voor goede zorg.” 

Persoonlijke drijfveer  

“Mijn rechtvaardigheidsgevoel drijft me om de waarheid te achterhalen. Wat is er precies gebeurd? Is de beschuldiging terecht of niet? Dit is vaak een complexe afweging. Het kan gaan om het woord van de een tegen de ander, of om een misverstand. Bijvoorbeeld een zorgprofessional die per ongeluk een seksueel getinte video naar een patiënt stuurt. De intentie was er niet, maar de impact kan enorm zijn.” 

“Verder ben ik wars van onterechte beschuldigingen. Soms worden zorgprofessionals beschuldigd uit wraak, bijvoorbeeld omdat ze niet ingingen op avances van een patiënt of collega. In zulke gevallen ben ik er om die zorgprofessional te beschermen en hun kant van het verhaal te laten horen.” 

Slabbers gelooft in het leervermogen van zorgprofessionals. “Als grensoverschrijdend gedrag heeft plaatsgevonden en iemand bereid is daarvan te leren en te voorkomen dat het nog eens gebeurt, dan help ik diegene daar graag bij.” 

Wat te doen bij vermoedens?

“Als u vermoedt dat een collega of patiënt grensoverschrijdend gedrag vertoont, is het belangrijk om daar zorgvuldig mee om te gaan. Bespreek het vermoeden in eerste instantie met de betrokkene zelf, zonder direct beschuldigend te zijn. Vraag naar de feiten, de context en check of u de situatie goed hebt ingeschat.”  
 
Ze benadrukt dat dit lastig kan zijn, vooral bij hiërarchische relaties. “Overweeg dan een vertrouwenspersoon in te schakelen of een melding te doen bij een leidinggevende. Maar blijf altijd feitelijk en vermijd aannames. Anonieme meldingen kunnen een optie zijn, maar brengen ook risico’s met zich mee. De beschuldigde of bijvoorbeeld een onderzoekscommissie kan dan nooit volledig verifiëren of er bijvoorbeeld een reden is om een beschuldiging te faken. Het is belangrijk om zorgvuldig met vermoedens om te gaan en feiten te onderscheiden van interpretaties en belevingen.” 

Wanneer hulp inschakelen?

“Een beschuldiging van grensoverschrijdend gedrag kan overweldigend zijn. Zorgprofessionals raken vaak in paniek en weten niet hoe ze moeten reageren. Mijn advies: schakel direct een gespecialiseerde jurist in. Ga niet onvoorbereid een gesprek aan met een leidinggevende of een hoorzitting in. De beschuldiging is te ernstig en als zorgprofessional weet u vaak niet waar u op moet letten. Datgene wat in een gesprek wordt gezegd, of juist niet, is belangrijk voor het verdere traject. Gesprekken, hoorzittingen e.d. moeten dus goed worden voorbereid. Niet om zaken onder het tapijt te vegen, daar ben ik geen voorstander van, maar wel om het ‘goede’ te doen.” 

Toekomstvisie: beleid en preventie

"Helemaal voorkomen van grensoverschrijdend gedrag is waarschijnlijk onmogelijk, maar bewustwording en een helder beleid kunnen veel doen," zegt Slabbers. "Voorlichting, zo veel mogelijk duidelijke normen, met daarbij behorende sancties, en open communicatie helpen grensoverschrijdend gedrag te verminderen. Zorgorganisaties kunnen hierin een belangrijke rol spelen door een veilige cultuur te creëren waarin collega’s elkaar durven aan te spreken en waar beschuldigingen serieus worden genomen, maar niet direct en altijd worden geloofd.” 

“Verder vind ik het belangrijk dat medewerkers niet hoeven te schromen om gevoelens kenbaar te maken. Het kan natuurlijk zo zijn dat een zorgprofessional gevoelens voor een patiënt krijgt of collega's gevoelens voor elkaar. De houding zou wat mij betreft moeten zijn: ‘Hoe kan ik je helpen, hoe kunnen we dit gaan oplossen?’. Maar ook streng op de inhoud: grensoverschrijdend gedrag wordt niet getolereerd, alsook niet valse beschuldigingen.” 

Tot slot

“Grensoverschrijdend gedrag is dus een complex en gevoelig onderwerp, vooral in een sector waarin vertrouwen centraal staat en vaak sprake is van heel persoonlijk en/of lichamelijk contact. Maar door het bespreekbaar te maken en zorgvuldig om te gaan met zowel beschuldigingen als vermoedens, kunnen we samen werken aan een veilige werkomgeving voor iedereen.”  

VvAA organiseert regelmatig lezingen en webinars over dit onderwerp. Op maandag 26 mei is het webinar ‘Tuchtrecht en grensoverschrijdend gedrag’, ter voorlichting en preventie. VvAA helpt daarnaast zorgorganisaties door deel te nemen aan onderzoekscommissies en door te adviseren over beleid, procedures en individuele zaken.